جود و سخاوت
🔸 سلام بفرمایید.
🔹 حاج آقا منظور از «جود» و «سخاوت» چیست؟
🔸 جود و سخاوت از فضایل مهم اخلاقى است که در مقابل «بخل» قرار دارد. هر اندازه بخل نشانه پستى و حقارت نفس، ضعف ایمان و فقدان شخصیت است، جود و سخاوت نشانه ایمان و کرامت نفس است.
🔹 جایگاه جود بالاتر است یا سخاوت؟
🔸 جود و سخاوت غالباً در یک معنى استعمال مى‌شوند، اما جود در مرحله بالاتر از سخاوت قرار دارد. جود بخشش بدون درخواست است که بخشنده، بخشش خود را کوچک می‌شمارد و از درخواست مردم و بخشش خود لذت می‌برد. مال را مال خدا، نیازمند را بنده خدا و خودش را واسطه الهی می‌انگارد. در حالى که سخاوت معنى وسیع‌ترى دارد و هرگونه بذل و بخشش را شامل مى‌شود. کسى که بخشى از اموال خود را بخشیده و بخش دیگر آن را براى خود نگاه دارد، صاحب سخاوت است و کسى که بیشتر مال خود را بخشیده و مقدار لازمی را براى خود نگاه دارد، داراى جود است.
🔹 منابع قرآنی و حدیثی درباره جود و سخاوت چه می‌گویند؟
🔸 در آیات قرآن کریم گرچه واژه جود و سخاوت به کار نرفته است، اما از تعبیرات دیگرى منطبق بر این دو مفهوم استفاده شده است. مثلا در آیات ۸ و ۹ سوره دهر می‌فرماید: «و غذاى خود را با این که به آن علاقه و نیاز دارند، به مسکین و یتیم و اسیر مى‌دهند و مى‌گویند ما شما را به خاطر خدا اطعام مى‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسى از شما نمى‌خواهیم.» همچنین در آیه ۲۷۴ سوره بقره می‌فرماید: «آنها که اموال خود را شب و روز پنهان و آشکار انفاق مى‌کنند، مزدشان نزد پروردگارشان است.» در روایات اسلامى نیز تعبیرات بسیار والایى درباره جود و سخاوت وجود دارد که در نوع خود کم‌نظیر است. رسول خدا (ص) می‌فرماید: «سخاوت، اخلاق بزرگ الهى است.» امام علی (ع) می‌فرماید: «به سخاوت و ورع، خود را بیاراى که این دو آرایش ایمان و برترین صفات توست.»
🔹 جود و سخاوت چه آثار و پیامدهایی دارد؟
🔸 این فضیلت اخلاقی محبّت دوست و دشمن را جلب کرده، بر تعداد دوستان افزوده و از عدد دشمنان مى‌کاهد. پوششى براى عیوب انسان بوده و آبرویش را حفظ مى‌کند. رسول خدا (ص) فرمود: «سخاوتمند نزدیک به خدا، نزدیک به مردم و نزدیک به بهشت است.» خداوند متعال به حضرت موسى (ع) وحى کرد: «سامری را به قتل مرسان، زیرا او مرد سخاوتمندى است.» همچنین پیامبر (ص) امر کرد گروهى از جنایتکاران جنگی را قصاص کرده و به قتل برسانند، ولى یکى از آنها را استثنا کرد. آن مرد با تعجّب پرسید: با این که گناه ما یکى است، چرا مرا از میان آن جمعیت جدا کردى؟ حضرت فرمود: خداوند به من وحى فرمود که تو سخاوتمند قوم خود هستى و نباید کشته شوی.»
🔹 سخاوت نیز مرز و محدوده‌ای دارد؟
🔸 بله. سخاوت مانند تمام صفات نیک و کارهاى پسندیده، حد و حدودی دارد که اگر در مسیر افراط قرار گیرد، نتیجه منفى می‌دهد. سخاوت نباید به آبرو، حیثیت و زندگى کسانى که به انسان وابسته‌اند، صدمه بزند. بخشش باید در اموال حلال انسان باشد، نه اموالى که از راه‌هاى حرام و ستم به دست آمده است و یا اموال مربوط به بیت‌المال که مسائل خود را دارد.
🔹 چگونه می‌توان به فضیلت سخاوت آراسته شد؟
🔸 این فضیلت اخلاقى نیز مانند تمام فضایل اخلاقی دیگر با تعلیم و تربیت، اندیشه و تفکّر، تمرین و ممارست حاصل مى‌شود. توجه به این حقیقت که اموال و ثروت‌ها، امانت‌هاى الهى در دست ما بوده و دوام و بقایى ندارند، انسان را وامى‌دارد تا با بذل و بخشش، آنها را در صندوق امانت الهى برای روز واپسین ذخیره نماید. اما از نظر عملى هر چقدر تمرین و ممارست بیشترى صورت گیرد، توفیق بیشتری نیز حاصل مى‌شود، زیرا تکرار اعمال سخاوتمندانه هرچند از راه تحمیل بر نفس باشد، به تدریج به صورت عادت درآمده، سپس تبدیل به حالت می‌شود و سرانجام به یک ملکه اخلاقى مبدل می‌گردد. البته تعلیم سخاوتمندی در دوره کودکی این اخلاق نیکو را به آسانى در وجود انسان نهادینه می‌کند.
🔹 ممنون حاج آقا
برداشتی از کتاب: اخلاق در قرآن، «فروع مسائل اخلاقی»، (جود و سخاوت)، تالیف: آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی، با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، جلد ۲
