اجتهاد مقابل نص
🔸 سلام بفرمایید.
🔹 حاج آقا «النص والِاجتهاد» چه کتابی است؟
🔸 این کتاب آخرین اثر نفیس علامه سید عبدالحسین شرف الدین عاملی، رهبر مذهبی شیعیان لبنان است که چاپ اول آن با مقدمه آیت‌الله العظمی سید محمدصادق صدر، چاپ دوم آن با مقدمه آیت‌الله سید محمدتقی حکیم و چاپ سوم آن با مقدمه فرزند مولف صدرالدین شرف الدین در کشورهای اسلامی منتشر شده است. این کتاب که به زبان عربی نوشته شده در ایران با عنوان «اجتهاد در مقابل نص» توسط استاد علی دوانی ترجمه و به زیور طبع آراسته است.
🔹 «نص» و «اجتهاد» به چه معناست؟
🔸 نص به کلام معتبر، صریح و آشکاری گفته می‌شود که بیش از یک معنا نداشته باشد و منظور از آن در اینجا قرآن و احادیث رسول خداست. اجتهاد نیز در اصطلاح به معنای اعمال رای و استنباط حکم است، منوط بر اینکه از نص سرچشمه گرفته و مخالف آن نباشد. اجتهاد در مقابل نَصّ یعنی مقدم داشتن ظن و نظر شخصی مجتهد بر کلام صریح خدا یا پیامبر (ص) اوست. از نظر فقیهان شیعه و بیشتر فقهای اهل سنت، اجتهاد در برابر نص بدعت است.
🔹 موضوع کتاب درباره چیست؟
🔸 این کتاب در اثبات حقانیت امام علی (ع) تالیف شده و نویسنده در آن صد مورد از موارد برجسته‌ای را که خلفای ثلاثه و … با نص صریح مخالفت کرده‌اند را با ذکر منابع و ماَّخذی از شیعه و سنّی بیان می‌کند و بدعت‌هایی را که در دین ایجاد کرده‌اند – که امروز به عنوان سنّت‌های مذهبی، بین میلیون‌ها مسلمان رایج شده است – را مورد نقد و نظر قرار می‌دهد.
🔹یعنی موضوعات آن جزو مسائل جدید نیست؟
🔸 نه. از سنخ مسائل کلامی است که نظایر آن در سده چهارم و پنجم هجری، یعنی قرون طلایی اسلام مطرح بوده و علمای مذاهب اسلامی از معتزله، اشاعره، شیعه امامیّه و غیره با وسعت نظر و آزادی کامل پیرامون آنها بحث و مجادله علمی کرده‌اند و کتاب‌هایی مانند: «المغنی فی ابواب التوحید و العدل» تالیف قاضی عبدالجبّار معتزلی، «الشّافی فِی الاِمامه» تالیف سیّد مرتضی، «تلخیص الشافی» تالیف شیخ طوسی و … را در رد یکدیگر نوشته‌اند. جنس مسائل این کتاب به گونه‌ای است که می‌تواند در همه زمان‌ها محل بحث، گفتگو و جدال احسن قرار گیرد.
🔹 اجتهاد در مقابل نص چند نوع است؟
🔸 این کتاب مشتمل بر اعمال، احکام و فتاوایی است که از بعضی بزرگان صحابه در زمان رسول خدا (ص) و بعد از آن حضرت صادر شده و با قرآن و سنت هماهنگی ندارد، بعضی از آنها صریحا و با علم مخالف قرآن و سنت است که اگر حمل به صحت و عذر صاحبان آن نباشد، به معارضه نزدیکتر است تا اجتهاد. بعضی دیگر صریحا مخالف با نصوص است، اما صاحبان آن جاهل به نصوص بوده و پس از آگاهی به آن ارجاع داده‌اند. این نوع مخالفت با نص، اگر بر اساس قواعد مقرر نزد آنها بوده، عادتا نباید مواخذه‌ای داشته باشد، به این جهت که صاحبان آن کوشش خود را در فحص از دلیل اولی به عمل آورده، ولی از دسترسی به آن مایوس شده‌اند و پس از یاس، فتوا یا حکم داده‌اند، اما به این جهت که با عدم اقدام به فحص بیشتر یا کوتاهی از بررسی کامل و پرسش از آگاهان همراه بوده، جای مواخذه دارد، چون با وجود اشخاص مطلع، حجت بر آنها تمام است. قسم دیگر اجتهاد در مدلول نص و انتخاب روشی است که مخالف مقتضای ظاهر نص بوده و عکس مفهومی باشد که معاصران آنها فهمیده‌اند. این نوع اجتهاد در حقیقت به لغو نص باز می‌گردد و همان اجتهاد در مقابل نص است که مولف آن را عنوان کتاب خود برگزیده است، زیرا بازگشت به اجتهادات و اعمال رای‌هایی دارد که به طور قطع و واقع، نصوص بر خلاف آنهاست.
🔹 کتاب دارای چند فصل است؟
🔸 کتاب در هفت فصل تدوین شده است که عبارتند از فصل اول: اجتهادهای ابوبکر و اتباع وی در مقابل نص صریح قرآن و سنت نبوی، فصل دوم: اجتهادهای عمر و اتباع وی در مقابل نص صریح قرآن و سنت نبوی، فصل سوم: اجتهادهای عثمان و اتباع وی در مقابل نص صریح قرآن و سنت نبوی،، فصل چهارم: اجتهادهای عایشه و اتباع وی در مقابل نص صریح قرآن و سنت نبوی، فصل پنجم: اجتهادهای خالد بن ولید و اتباع وی در مقابل نص صریح قرآن و سنت نبوی، فصل ششم: اجتهادهای معاویه بن ابی‌سفیان در مقابل نص صریح قرآن و سنت نبوی، فصل هفتم: اجتهادات علمای اهل تسنن در مقابل نص صریح قرآن و سنت نبوی
🔹 ممنون حاج آقا
منبع: برداشتی از کتاب: اجتهاد در مقابل نص، تالیف: آیت الله سید عبدالحسین شرف الدین عاملی (ره)، ترجمه: حجت الاسلام علی دوانی (ره)
