مخاطب قرآن
🔸 سلام بفرمایید.
🔹 حاج آقا چرا مخاطبان مکاتب مختلفند؟
🔸 مخاطب آیین‌های الهی و ساختگی و مکاتب بشری به اعتبار اهداف، آرمان‌ها و چگونگی جهان‌بینی آنها تعیین می‌شود. مکتبی که رنگ ملیت دارد، هدفی جز نجات ملت خویش نداشته و ملت‌های دیگر را مخاطب قرار نمی‌دهد. مکتبی که رنگ نژادی دارد، هدفش نجات یک تیره و نژاد است و مخاطبش نیز به همان تیره و نژاد خلاصه می‌شود. مکتبی که داعیه نجات و سعادت طبقه کارگر را دارد، کارگران مخاطب آن بوده و به طبقات دیگر بی‌توجه است.
🔹 مخاطبان اسلام چه کسانی هستند؟
🔸 برخی می‌گویند اسلام به دلیل آنکه در میان اعراب ظهور کرد، به اعراب اختصاص داشته و آنها مخاطب اسلام هستند، اما وقتی به خطاب‌های قرآن مراجعه می‌شود این حقیقت را روشن می‌گردد که در قرآن مجید خطاب‌هایی نظیر «یا ایها العرب»، «یا ایها القریش»، «یا ایها المکیون»، «یا ایها المدنیون» و یا «یا ایها الشامیون» وجود ندارد.
🔹 یعنی مخاطب اسلام فراتر از اعراب است؟
🔸 بله. مخاطب اسلام یک ملت، نژاد یا طبقه خاصی از مردم نیست، بلکه تمام انسان‌ها و بشریت را شامل می‌شود. قرآن کریم دو گونه خطاب دارد، یک خطاب هنگام دعوت به اسلام است، «یا ایها الناس» یعنی ای همه انسان‌ها، و خطاب دیگر به مسلمانان است، آنگاه که می‌خواهد دستوراتی به آنها بدهد. «یا ایهَا الَّذینَ امَنوا» یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید!
🔹 مخاطب قرار دادن همه بشریت چگونه ممکن است؟
🔸 برخی می‌گویند موتور محرکه ملت‌ها وجدان ملی، نژادی و طبقه اجتماعی آنهاست و مکاتب بر همین اساس به تحریک غرور ملی، نژادی و طبقه اجتماعی مردم می‌پردازند و آنها را با خطاب‌هایی چون: ای ایرانی، ای مصری، ای عرب، ای سیاه‌پوستان، ای سرخپوستان، ای مستضعفان، ای طبقه کارگر و ای طبقه کشاورز مخاطب قرار می‌دهند. در واقع اهرمی که روی آن تکیه کرده و به وسیله آن حرکتی به وجود می‌آورند، همان وجدان ملی، نژادی یا طبقاتی است.
🔹 اسلام وقتی انسان را مخاطب قرار می‌دهد، روی چه چیزی تکیه می‌کند؟!
🔸 اسلام وجدان انسان را در ملیت، نژاد و یا طبقه اجتماعی‌اش تکوین یافته نمی‌داند، آنها وجدان‌های اکتسابی هستند. در جهان‌بینی اسلامی اصل «فطرت» مطرح است. رسول خدا (ص) می‌فرماید: «کلُّ مَوْلودٍ یولَدُ عَلَی الْفِطْرَهِ» یعنی هر نوزادى بر فطرت زاده مى‌شود. مطابق این اصل، خدای متعال در متن خلقت به انسان یک وجدان شریف و روح ملکوتی عطا کرده است و همان را مخاطب دعوت اسلامی قرار داده است. می‌گوید ای انسان! به دلیل اینکه تو انسانی مخاطب دعوت من هستی. در دعوت اسلامی تکیه بر غرور انسانی است، نه غرور ملی، نژادی و یا منافع مادی.
🔹 یعنی ظالمان نیز مخاطب قرآن هستند؟
🔸 بله. حتی فرعون و فرعون‌ها نیز مخاطب دعوت قرآنند، چون قرآن در نهاد هر انسانی، ولو فرعون یک انسان واقعی سراغ دارد که بر فطرت خدادادی زاده شده است، از این‌رو پیامبران الهی وقتی به مبارزه با فرعون‌ها می‌روند، ابتدا تلاش می‌کنند تا انسان درونی آنها را بیدار کرده و بر علیه خودشان بشورانند، چنان که خداوند متعال خطاب به حضرت موسی (ع) می‌فرماید: «اذْهَبْ الی فِرْعَوْنَ انَّهُ طَغی. فَقُلْ هَلْ لَک الی انْ تَزَکی. وَ اهْدِیک الی رَبِّک فَتَخْشی» یعنی به سوى فرعون برو، زیرا که طغیان کرده است. پس به او بگو: مى‌خواهى پاک و پاکیزه شوى؟ من تو را به سوى پروردگارت راهنمایى مى‌کنم تا از او بترسى. به عبارت دیگر می‌فرماید: ای موسی! برو انسان درونی فرعون را که اسیر و زندانی شده است، نجات بده و بلکه از درون او انقلابی علیه خودش ایجاد کن.
🔹 ممنون حاج آقا
📚 برداشتی از کتاب: آشنایی با قرآن، (مخاطب قرآن)، ج ۲، تالیف: متفکر شهید استاد مرتضی مطهری (ره)
