خشنودی و خشم خدا
🔸 سلام بفرمایید.
🔹 حاج آقا خداوند جسم است؟
🔸 خداوند از جسم، ماده و آثار آنها منزه است و دلائل عقلى، قرآنى و احادیث خاندان رسالت بر این حقیقت دلالت می‌کند. امام رضا (ع) به نقل از رسول خدا (ص) می‌فرماید: «خداى بزرگ به من خبر داده است که آن کس که مرا به مخلوقم تشبیه کند، مرا نشناخته است». امام صادق (ع) می‌فرماید: «خدا نه جسم است و نه صورت، از محدوده حس بیرون است. مرغ سبکبال اندیشه و خیال به ساحت اقدس او نمى‌رسد. گذشت زمان از او نمى‌کاهد و زمان در او دگرگونى ایجاد نمى‌کند.»
🔹 پس چگونه عوارض جسم بر او بار می‌شود؟
🔸 خدا جسم نیست و از عوارض جسم مبراست. با این همه خدای متعال رضا و خشنودى، غضب و خشم را به خود نسبت داده و مى‌فرماید: «رَضِیَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذٰلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ» یعنی خدا از آنان خشنود شد و آنان نیز از خدا خشنود شدند، این است سعادت بزرگ. و نیز مى‌فرماید: «وَ غَضِبَ اللّٰهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ» یعنی خدا بر آنان خشمگین شد و آنان را از رحمت خود دور ساخت و دوزخ را براى آنان آماده کرد.
🔹 آیا خشنودی و خشم از عوارض جسمانیت نیست؟
🔸 خشنودى و خشم نوعی انفعال روح در برابر حوادث است و انفعال از شئونات موجود مادى می‌باشد، اما خداوند ماده نیست و آثار ماده را ندارد. اینکه خدای متعال خشنودی و خشم را به خود نسبت داده، بدین جهت است که خواسته با زبان مردم سخن بگوید و آنها را به سوی اهداف و اغراضی راهنمایی کند. چنانکه وقتی کسى از کسى خشنود شود، به او پاداش مى‌دهد و اگر خشمگین گردد، مؤاخذه‌اش مى‌کند. خدا نیز آنجا که سخن از خشنودى و خشم خود به میان مى‌آورد، مقصودش تفهیم آثار و تبعات خشنودى و خشم است نه خود این حالات نفسانى، در واقع اطاعت خدا مایه رضاى او و رضاى خدا مستلزم پاداش اوست. بنابراین مراد آثار خشنودی و خشم است، نه خود آنها.
🔹 یعنی خشنودی و خشم خدا به معنای پاداش و کیفر اوست؟
🔸 بله. امام باقر (ع) درباره این آیه: «وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوىٰ» یعنی هر کس که مستوجب خشم و غضب من گردید، خوار و هلاک مى‌شود، می‌فرماید: مقصود از غضب در آیه همان کیفرهاست، نه نفس خشم و غضب. هر کس که تصور کند خدا از حالتى به حالتى منتقل مى‌شود، او را با صفت مخلوق توصیف کرده است، خدا بالاتر از آن است که چیزى او را دگرگون سازد. امام صادق (ع) نیز در پاسخ مردى که از او پرسید: آیا خدا خشنودى و خشم دارد؟ فرمود: خشم خدا همان کیفرهاى او و خشنودى خدا پاداش‌هاى اوست. در قرآن کریم به غیر از خشنوی و خشم، آثار مادی دیگری مانند استهزاء، مکر و … به خدا نسبت داده شده است که سرّ همه آنها سخن گفتن به زبان مردم است.
🔹 استهزاء و مکر چگونه بیان شده است؟
🔸 خداوند می‌فرماید: «فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللّٰهُ مِنْهُمْ» یعنی مؤمنان را مسخره مى‌کنند، خدا نیز آنان را مسخره مى‌کند. و نیز می‌فرماید: «وَ اللّٰهُ خَیْرُ الْمٰاکِرِینَ» یعنی خداوند بهترین مکر کنندگان است. پیرو این آیات آنان فکر مى‌کنند که مى‌توانند خدا را مسخره و استهزاء کنند، یا در حقّ او مکر و حیله ورزند، ولى خداوند استهزاء و مکر آنان را خنثى کرده و به کیفر اعمالشان مى‌رساند، در واقع مقصود از استهزاء و مکر همان مجازات و کیفرهاى آنهاست.
🔹 پس علت این نوع بیان سخن گفتن به زبان مردم است؟
🔸 بله. به حکم اینکه قرآن با زبان مردم سخن مى‌گوید، در تفهیم مقاصد خود از تعبیرهاى رایج و اصطلاح‌هاى متداول کمک مى‌گیرد. آنجا که مى‌خواهد بفهماند که مخالفت با دستورات خدا بى‌کیفر نیست و اطاعت از فرمان‌هاى او دارای پاداش است، لفظ «غضب و رضا» را به کار مى‌برد، زیرا همان‌طوری که عمل به تکالیف یک بزرگ، مایه خشنودى او و مستوجب پاداش اوست، عمل به دستورهاى الهی نیز چنین نتیجه‌ای در برداشته و داراى پاداش است، هرچند خود حالت خشنودى که انفعال نفس است در او نباشد.
🔹 ممنون حاج آقا
📚 برداشتی از کتاب: سیمای فرزانگان، جلد یک، (مقصود از خشنودی و خشم خدا چیست؟)، تالیف: آیت الله العظمی جعفر سبحانی
