در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۷۱ به اتفاق چند نفر از اعضای نمایندگی ایران در پیشاور برای بازدید به منطقه آزاد جمرود رفتیم. جمرود منطقه ای است بین پاکستان و افغانستان که تحت حاکمیت هیچ یک از این دو دولت نیست و از تمامی مقررات دولت ها آزاد است. از ابتدای تأسیس پاکستان بخش هایی از منطقه عشایری پاکستان، با افغانستان مورد مناقشه بوده است. از طرفی بخش هایی از عشایر هم حاضر نبودند تحت حاکمیت دولت پاکستان قرار گیرند لذا دولت پاکستان اگرچه این منطقه را بخشی از خاک خود می داند، اختیارات داخلی به آنها داده و نام آن را هم منطقه آزاد عشایری گذاشته است.
جمرود محلی برای خرید و فروش انواع اسلحۀ سبک و سنگین مواد مخدر، انواع گذرنامه، پول های تقلبی و… است. در جمرود تقریباً هر نوع اسلحه ای را می توان خرید، از کوچکترین سلاح های کمری تا مسلسل های سنگین و حتی توپ های ضد هلیکوپتر! مواد مخدر در انواع مختلف و مقادیر فراوان هم در آنجا به فروش می رسد. در این منطقه کیسه های تریاک و هروئین مثل کیسه برنج و آرد، عرضه می شود! خرید و فروش آن هم به سادگی معامله برنج است. جالب این است که به خریدار می گویند: می توانند اسلحه یا مواد مخدر را در هر جا که او بخواهد، تحویل دهند.
مثلاً فروشنده ای می گفت: هروئین در اینجا کیلویی پنج هزار روپیه، تحویل در زاهدان ده هزار روپیه، تحویل در تهران ۱۵ هزار روپیه و در پاریس ۲۵ هزار روپیه است!!
در این منطقه اسلحه هایی هم از نیروهای مسلح ایران به فروش می رسید. این اسلحه ها که علامت وزارت دفاع ایران روی آنها دیده می شد یا توسط قاچاقچی ها و اشرار از نیروهای ما به غنیمت گرفته شده بود یا اینکه در کارگاه هایی که در منطقهٔ جمرود فعالیت دارند از روی اسلحه ایرانی کپی سازی و تولید شده اند. در جمرود دائما صدای شلیک گلوله به گوش می آید. به این علت که سلاح های ساخته شده در کارگاه های کوچک یا سلاح های آماده را آزمایش می کنند.
بین ساکنان و کاسب های این منطقه هم نظم و امنیت خاصی شکل گرفته است. کلانتری و تشکیلات شبیه آن درست کرده اند و به زندگی مشغولند. آنها از درآمد فوق العاده ای هم برخوردارند. افغان های زیادی در کارگاه ها یا فروشگاه های این منطقه به کار مشغولند. گفته می شد بخشی از سرمایه موجود در منطقه جمرود به گلبدین به حکمتیار تعلق دارد.
پس از دیدن وضعیت این منطقه این سؤال در ذهنم بود که آیا با وجود این بازار کالاهای خطرناک و غیر قانونی، کشورهای منطقه می توانند امنیت و آرامش ایجاد کنند و بر مرزهای خود کنترل داشته باشند؟ به نظر می رسد پاسخ منفی است. انتقال اجناس از جمرود به داخل خاک پاکستان مشکل نیست، چون نظارت و مراقبتی وجود ندارد. عبور دادن آنها از پاکستان به داخل مرز ایران هم با توجه به مرز ۸۵۰ کیلومتری بین دو کشور چندان مشکل نیست. بنابراین امکان اینکه هر کالایی از این مرزها عبور دهند و وارد ایران کنند، وجود دارد. منطقه جمرود را برخی از مقامات و مسئولان کشور ما هم بازدید کرده اند. از جمله آقای بلندیان؛ معاون وزیر کشور و دبیر شورای امنیت کشور، بعد از اینکه منطقه جمرود را دید گفته بود: واقعا کار ما در را ایران بسیار مشکل است. با وضعی که در اینجا وجود دارد آیا ما می توانیم به کاری که در ایران برای امنیت می کنیم مطمئن باشیم؟
منطقۀ جمرود بخشی از مناطق آزاد و عشایری است. منطقه مشابه دیگری به نام درۀ «آدم خیل» در همین ناحیه وجود دارد که دقیقاً بین دو کوه واقع است. پنجشنبه ۱۷ شهریور ۱۳۷۱ از کارخانه کبریت سازی در پیشاور دیدن کردم. این کارخانه که توان تولید نسبتا زیادی داشت از تکنولوژی متوسطی برخوردار بود، اما نکته جالب این بود که مالک کارخانه می گفت: حدود نیمی از تولیدات این کارخانه به ایران صادر می شود.
برای من عجیب بود. چون در فهرست اقلام وارداتی ما از پاکستان، کبریت وجود نداشت. از او پرسیدم: از چه طریق صادرات به ایران انجام می شود؟
گفت: کامیون ها از کویر و بیراهه هایی که می شناسند می روند و بار را در زاهدان تخلیه می کنند.
قاچاق کالا به این شکل علنی برای من تازگی داشت. ساعت ۱۱:۳۰ همان روز بازدیدی از کارخانه ظروف شیشه ای انجام دادم. در این کارخانه انواع و اقسام ظروف شیشه ای تولید می شد. جالب اینکه مسئولان این کارخانه هم گفتند: بخش عمده ای از تولیدات آنها به صورت قاچاق به ایران می رود!
ابعاد قاچاق مواد مخدر و کالاهای گوناگون و ارز بسیار گسترده و یکی از معضلات اساسی کشور است. متأسفانه علی رغم خسارات سنگین اقتصادی، امنیتی و فرهنگی همچنان ورود و خروج کالاها جریان دارد و کشور و مردم بار سنگین زیان های آن را متحمل می شوند.
